სტატიაში აღწერილია თრიალეთის პეტროგლიფების ექსპერიმენტული კვლევა, რომელიც საქართველოში კლდის ხელოვნების ექსპერიმენტული მეთოდით შესწავლის პირველი მცდელობაა. წარმოდგენილი კვლევა აერთიანებს კლდის ხელოვნებას, ექსპერიმენტულ არქეოლოგიასა და ტრასოლოგიას, რაც საშუალებას გვაძლევს დავადგინოთ პეტროგლიფების კაწვრის ტექნიკები, ამოსაკაწრად განკუთვნილი ნედლეული, ნაკაწრების გასაკეთებლად საჭირო დრო და ქვის იარაღებზე დარჩენილი სამუშაო კვალის ტიპი.
კვლევის ფარგლებში გაკეთდა 22 ექსპერიმენტული პეტროგლიფი, რისთვისაც გამოვიყენეთ კაჟისა და ობსიდიანის სხვადასხვა ზომა-წონის იარაღი და ორი განსხვავებული კაწვრის ტექნიკა (კაწვრა ერთი და ორი მიმართულებით). ექსპერიმენტული ნაკაწრების გაკეთების შემდეგ, ჩატარდა ქვის იარაღების ტრასოლოგიური (ფუნქციური) ანალიზი, МБС-9 მიკროსკოპის გამოყენებით. სტატიაში წარმოდგენილია კვლევის შედეგები და ახსნილია, თუ რა განსხვავებაა კაჟისა და ობსიდიანის იარაღების გამოყენებით, სხვადასხვა ტექნიკით შესრულებულ ნაკაწრებს შორის; რა დრო სჭირდება ერთი ნაკაწრის მიღებას და რა კვალს ტოვებს იარაღზე მსგავსი პროცესი. ამასთან, მოცემულია ჩვენი მოსაზრებები, რომლებიც ექსპერიმენტის შედეგად გაგვიჩნდა, თრიალეთის პეტროგლიფების შესახებ.
სტატიაში განხილულია საკითხი, თუ როგორ აისახა ძვ.წ. პირველი ათასწლეულის შუა ხანებში ნომადური, ე.წ. სკვითური არქეოლოგიური კულტურა აღმოსავლეთ საქართველოს ტერიტორიაზე. ნაშრომის პირველი ნაწილი ეთმობა წერილობითი წყაროების ინფორმაციას შესაბამის პერიოდში ქართლის ტერიტორიაზე მიმდინარე ისტორიული პროცესების შესახებ – კერძოდ, ეს არის ლეონტი მროველის „გამოსლვა ხაზართა“ („ქართლის ცხოვრება“). მეორე ნაწილი ეხება ამავე ქრონოლოგიურ დიაპაზონში მოქცეულ იმ არქეოლოგიურ ძეგლებს, რომლებიც როგორც დაკრძალვის წესით, ისე იქ დადასტურებული არტეფაქტებით უკავშირდება უცხო ეთნიკურ ელემენტს. ასევე, დასმულია საკითხი სამეცნიერო ლიტერატურაში სადისკუსიო ძეგლების, თრელის №16 და №24 სამარხების, კულტურული კუთვნილების შესახებ.
ზოგიერთი მოსაზრება ვარდისუბნის მრგვალი ეკლესიის შესახებ
სოფელ ვარდისუბნის სიახლოვეს, თბილისიდან (საქართველო) სამხრეთ-დასავლეთით, ეკლესიის ნანგრევებია, რომლებიც განსაკუთრებულ ყურადღებას იმსახურებს როგორც ფორმის – „მრგვალი გარშემოსავლელიანი“ ნაგებობა – ისე მდებარეობის გამო – დგას პლატოს შვერილზე, რომელიც მდ. მაშავერას გადაჰყურებს. ეს არის ასლი „Anastasis Rotunda“-სი, რომელიც ნაწილია კონსტანტინეს მიერ შეწირული იერუსალიმის მაცხოვრის საფლავის ეკლესიისა (აშენდა ახ. წ. 326-335 წწ-ში). ადრექრისტიანული ხანის 12 ასეთი ასლია ცნობილი. საკმაოდ სქელი კედლები იმაზე მეტყელებს, რომ გარშემოსალელს ჰქონდა ცილინდრული თაღი და რომ ცენტრალური ნაწილის თავზე აღმართული იყო გუმბათის ყელი გუმბათით. დათარიღებისთვის არავითარი სხვა გარეგანი მინიშნება არ მოგვეპოვება. კერამიკული ნაწარმი და უხეშად თლილი ქვის წყობა და დუღაბი, არა „ემპლეკტონი“, შეიძლება იმაზე მიუთითებდეს, რომ ეკლესია დაახლ. ახ. წ. 500 წელს იქნა აგებული. განსაკუთრებული მდებარეობა გვაფიქრებინებს, რომ ეს პილიგრიმების ეკლესია იყო, ოღონდ მხოლოდ ლოკალური მნიშვნელობის და ის დავიწყებას მიეცა მას შემდეგ, რაც არაბების მიერ VII საუკუნეში იქნა დანგრეული.
სასულიერო პირების სამარხები ნეკრესის ნაქალაქარის დურუჯისპირა სატაძრო კომპლექსში
ისტორიულ ჰერეთში, დღევანდელ კახეთში ქ. ყვარლის შემოგარენში, მდ. დურუჯის მარჯვენა ნაპირზე, ანტიკური და ადრეულ შუა საუკუნეების ნაქალაქარ ნეკრესში მდებარეობს მე-4 -მე-5 საუკუნეების სატაძრო კომპლექსი. კომპლექსის მთავარი ნაგებობა სამნავიანი ბაზილიკაა. დიდი ბაზილიკის სრული სიგრძე-სიგანე გალერეებით და ნარტექსით 44 მეტრი X 28 მეტრზეა.
ჩატარებული არქეოლოგიური კვლევის დროს დიდ ბაზილიკაში, ცენტრალური დარბაზის იატაკის ქვეშ გამოვლინდა ორი სამარხი (№58 და №97), რომლებიც სტრატიგრაფიული ანალიზისა და რადიოკარბონული კვლევების მიხედვით, მე-5 საუკუნის პირველი ნახევრიდან მე-6 საუკუნის დაახლოებით 50-იან წლებამდე არის მოწყობილი. დოლოჭოპის კომპლექსში დაკრძალული აღნიშნული მიცვალებულების ანატომიური პოზები და ატრიბუცია, ამ სამარხთა ხაზგასმულად საპატიო ადგილებში და გამორჩეულად მოწყობასთან ერთად, ამ მიცვალებულთა მაღალ სასულიერო იერარქიისადმი კუთვნილებაზე უნდა მიგვანიშნებდეს. როგორც ჩანს, საქმე გვაქვს ქრისტიანული დაკრძალვის მეტად საყურადღებო, დღემდე ნაკლებად შესწავლილ დაკრძალვის წესთან, რომელიც ქრისტიანული მოძღვრებასთან დაკავშირებულ სიმბოლიკას უნდა ასახავდეს.
ნაშრომი შეეხება საბეჭდავს, რომელიც ეკუთვნოდა აფხაზეთის მთავარ სეფერბეი შარვაშიძეს. საბეჭდავი ვერცხლისგანაა დამზადებული, პირი ბრტყელი აქვს, ხოლო ზურგი-კონუსური. კონუსის მწვერვალზე დარჩილულია ვერცხლისავე სახელური, რომელიც უკანა ფეხებით ყალყზე შემდგარი ლომის ფიგურას წარმოადგენს. საბეჭდავის პირი კუთხეებმოკვეთილი მართკუთხედია, რომლის ბრტყელ ზედაპირზე ნეგატივურად ამოკვეთილია სამსტრიქონიანი ქართული (მხედრული) წარწერა (ლეგენდა): ,,შარვაშიძე სეფერბეი” (ტაბ. I/3). მთავარ გიორგი (საფარბეი) შარვაშიძის ქართულენოვანი ვერცხლის საბეჭდავი მნიშვნელოვანია იმით, რომ ეკუთვნოდა იმ პოლიტიკურ მოღვაწეს, რომელმაც აფხაზეთის სამთავრო რუსეთის იმპერიას შეუერთა. ირკვევა, რომ XIX ს. დასაწყისშიც – აფხაზეთის ხელისუფალნი ქართულ ენას იყენებდნენ არა მხოლოდ გარე დიპლომატიური ურთიერთობისას, არამედ სამთავროს შიდა საქმის წარმოებაშიც, რადგან ისინი ქართული ენის გამოყენებაში ხედავდნენ საკუთარი სუვერენობის დამადასტურებელ ფაქტს და ქართულ სამყაროსთან განუყოფელ კავშირს. საბეჭდავის ყოველმხრივი შესწავლა გარკვეულ შთაბეჭდილებას გვიქმნის XIX ს. დასაწყისის საქართველოს (აფხაზეთის) პოლიტიკურ, ეკონომიკურ, ისტორიულ და კულტურულ ვითარებაზე.
ტოპონიმების, ისტორიულ- გეოგრაფიული ადგილების სახელების, შესწავლას დიდი მეცნიერული მნიშვნელობა აქვს. საქართველოს ტოპონიმთა მცირე ნაწილი ძვ. წ- ის II- I ათასწლეულის მიჯნიდან მოხსენიებულია ასურულ, ბერძნულ- რომაულ და სხვა უცხოურ, ხოლო V საუკუნიდან ქართულ წყაროებში. ტოპონიმები ზოგჯერ იცვლებიან ან გადასხვაფერდებიან გარკვეული ეთნიკურ ჯგუფთა გადაადგილებით, ომებით, რელიგიური და პოლიტიკურ სისტემათა ცვლილებებით. ჩვენს მიერ განსახილველი ტოპონიმები მდებარეობენ საქართველოში (ახუთი, უხუთი, შუხუთი), აზერბაიჯანში (ოხუთი), დაღესტანში (ხუთი), თურქეთში ეთნონიმი ხუთი, ხუთის მთები, შუხუთი) და საუდის არაბეთში (უხუდი). ამ ტოპონიმთა ერთი ნაწილში ასახულია ზემოთ აღნიშნულ ცვლილებათა გარკვეული ნიშანი. სტატიაში კრიტიკულად განხილულია ამ ტოპონიმთა ირგვლივ არსებული ხალხური თქმულებები და სხვადასხვა მკვლევართ მოსაზრებები.
